خوراک های مورد استفاده در تغذیه دام و طیور بخش اصلی هزینه های پرورش را به خود اختصاص می دهند. انتخاب خوراک با کیفیت و اقتصادی که قادر به تامین نیازهای دام و طیور است از جمله عوامل اصلی بازدهی مناسب و سلامت تولید است.
منابع خوراکی انرژی دام و طیور
کربوهیدرات ها
غلات: از خانواده گرامینه ها بوده که شامل ذرت، گندم ، جو، یولاف، برنج، چاودار و سورگوم می باشند که به عنوان منابع خوراک دام و طیور استفاده می شوند.
نشاسته ذخیره غذایی اصلی غلات می باشد. غلات از نظر اسید های آمینه به ویژه لایزین فقیر، از نظر کلسیم فوق العاده فقیر و از نظر فسفر متوسط هستند.
ذرت: ذرت از پر مصرف ترین دانه های غذایی انرژی زا در مصارف دام و طیور می باشد، چرا که دارای انرژی بیشتر از جو و گندم می باشد و بسیار زود هضم می باشد و از نظر اقتصادی بسیار ارزان است.هم چنین ذرت برای مرغ ها بسیار خوش خوراک می باشد، اما به دلیل کمبود فیبر ،پروتئین، کلسیم و فسفر در ذرت ،اصولا از ترکیب منابع پروتئینه حاوی این مواد غذایی با ذرت در تغذیه استفاده می شود تا به نوعی کمبود این مواد جبران گردد.
انواع ذرت سفید، زرد، بنفش، نوک تیز و دندان اسبی وجود دارد که ذرت زرد برای تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد.
جو: جو یکی از غلات بسیار پر انرژی می باشد که دارای پروتئینی در حد متوسط است. در مصرف جو محدودیت هایی وجود دارد که به خاطر برخی آنزیم های موجود در آن است که باید در مصرف زیاد جو برای رفع این گونه مشکلات از آنزیم بتا گلوکاناز استفاده کنیم تا در جیره با مشکل روبرو نشویم.
از ترکیباتی که در این ماده غذایی انرژی زا وجود دارد می توان به فسفر ،کلسیم ،چربی، مواد معدنی، ماده سلولزی، ماده ازته و ماده خشک اشاره کرد که هر یک با درصد های مختلف در جو وجود دارد و تاثیرات بسیار خوبی در رشد می گذارد.
مواد ازته در جو بسیار کم بوده و به همین دلیل از ترکیب جو و ذرت با یکدیگر استفاده می شود تا به نوعی کمبود این مواد جبران گردد.
گندم: گندم از گران ترین غلات منبع انرژی محسوب می شود که به علت برخورداری از بالاترین درصد انرژی، برای دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد. گندم های سخت تر دارای انرژی بیشتری هستند و معمولا ارزش غذایی گندم را به وسیله سختی و یا نرمی گندم می سنجند.گندم دارای پروتئین بیشتری نسبت به ذرت می باشد و از لحاظ پروتئین از ذرت غنی تر است. با ترکیب نمودن گندم و ذرت، پرورش دهندگان به بهترین خوراک انرژی زا دست می یابند که از بهترین فرمول غذایی برخوردار می باشند.
ترکیب شیمیایی گندم همانند ماده ی انرژی زای قبلی یعنی جو می باشد که تمامی آن ها در این ماده به مقدار مختلف یافت می شود. اصولا از گندم های غیر قابل تبدیل به آرد و پسماندهای غیر قابل مصرف سیلوها برای تغذیه دام و طیور استفاده می شود که دارای همان خاصیت می باشد.
برنج: دارای پوسته ای به نام شلتوک است که بعد از جداسازی آن برنج قهوه ای به دست می آید که حاوی سبوس است و با جداسازی سبوس، مغز سفید دانه به دست می آید.
خوراک دام و طیور تالش
مایلو: میزان انرژی این منبع از ذرت کمتر است ولی از گندم و جو بیشتر می باشد. مصرف مایلو باید به صورت خرد شده و یا آردی باشد در غیر این صورت از درصد جذب آن کم می شود.
سورگوم: گیاهی از خانواده غلات است که ذرت خوشه ای نامیده می شود. سورگوم از نظر اهمیت بعد از گندم، جو، ذرت قرار می گیرد. این گیاه یکساله می باشد ولی گاهی چند ساله آن نیز کشت می شود.این گیاه برای استفاده در مواد غذایی، علوفه دام ها و تولید اتانول کشت می شود.
چاودار: گیاهی از خانواده گندمیان بوده و مقاوم به سرما می باشد. این گیاه تا ارتفاع دو متر هم رشد می کند. ازت آمونیاکی مطلوب ترین فرم ازت در چاودار می باشد.میزان خوش خوراکی آن از همه دانه ها کمتر است و مصرف زیاد آن باعث اختلالات گوارشی می شود.
چاودار گاهی آلوده به گاوی به نام (ارگوت) می باشد که موجب مسمومیت و سقط جنین در گاو می گردد. چاودار برای طیور خاصیت ملین داشته و مدفوع را چسبنده می کند و مشکلات بهداشتی و مدیریتی ایجاد می کند.
منابع چربی خوراک دام و طیور
روغن پنبه دانه: این روغن محدودیت مصرف دارد چون به دلیل وجود گوسیپول ، باعث کمبود آهن شده و لیزین از دسترس به هنگام عمل آوری خارج شده و واکنش میلارد رخ می دهد. زمانی که به مقدار زیاد ازاین اسید چرب استفاده شود، باعث تولید زرده ای قرمز رنگ و افزایش اسید چرب در زرده و کاهش جوجه درآوری می شود.
روغن کلزا: اسید اروسیک آن کمتر از 2 درصد می باشد، که در پرندگان عوارضی در رشد، مصرف خوراک و هضم چربی دارد. به دلیل اسید های چرب بلند زنجیر نرخ رشد بیشتری را ایجاد می کند.
روغن آفتاب گردان: این روغن به دلیل داشتن اسید های چرب غیر اشباع باعث کاهش رسوب چربی و افزایش پروتئین لاشه می شود. انرژی حاصل از اسید های چرب غیر اشباع صرف سوخت و ساز بدن، ایجاد تعادل بین چربی ها ، سنتز و کاتابولیسم چربی ها می شود.
روغن دانه کتان: مصرف آن در طیور باعث تجمع امگا 3 در بافت شکم و سینه می شود زیرا سرشار از امگا 3 می باشد و در کیفیت گوشت تاثیر گذار است. این روغن دارای اسید لینولئیک و اسید آراشیدونیک بالایی می باشد.
روغن سویا: دارای ناخالصی هایی می باشد که توسط فرایندهای فیلتراسیون، آب گیری و صمغ گیری حذف می شوند.فسفولیپید ها، صمغ ها، اسیدهای چرب آزاد ، مواد فلزی، پراکسید ها و رنگدانه ها جز مواد باقی مانده این فرآیند هستند.
روغن ذرت: از اسید های چرب غیر اشباع از جمله اسید لینولئیک غنی است.
منابع پروتئین در خوراک دام و طیور
کنجاله سویا: یکی از بهترین منابع پروتئین جهت تغذیه حیوانات است که مقدار اسید های آمینه متیونین و سیستئین آن پایین است. سویا دارای سموم متعددی برای طیور می باشد که مهمترین آن بازدارنده تریپسین است. این عامل تجزیه پروتئین ها را متوقف می کند و باعث بزرگ شدن پانکراس می شود.
کنجاله تخم پنبه: دانه پنبه را پس از جدا کردن الیاف و گرفتن کرک های آن، شکسته ، واز مغز دانه روغن استخراج می نمایند. به دلیل وجود گوسیپول ،استفاده زیاد از کنجاله تخم پنبه در تغذیه طیور و سایر حیوانات تک معده ای باعث مسمومیت و تلفات می شود.همچنین باعث تغییر رنگ زرده شده و آن را به سبز زیتونی یا سیاه تبدیل می کند.پیدایش این تغییر رنگ مربوط به ترکیب شدن آهن با گوسیپول است.
کنجاله کانولا: دارای مقادیر نسبتا زیادی سیناپین می باشد .یکی از محصولات حاصل از تجزیه آن ،تری متیل آمین بوده که ایجاد کننده طعم و بوی ماهی در تخم مرغ است.
کنجاله آفتاب گردان: بر حسب اینکه دانه های آفتابگردان پوست کنده یا پوست نکنده باشند ، دو نوع کنجاله حاصل می شود که ارزش غذایی متفاوتی دارند.کنجاله دانه های دارای پوست فیبر خام زیادی دارند که نباید در تغذیه حیوانات تک معده ای استفاده شوند ولی در جیره نشخوارکنندگان می توان از آن استفاده کرد.
کنجاله دانه های پوست کنده آن که دارای فیبر کمی هستند برای تغذیه حیوانات تک معده ای مناسب می باشند.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش تقاضا به پروتئین، صنعت دامپروری پیشرفت چشم گیری داشته است. برای ورود به این صنعت، باید نیازهای اولیه دام را شناسایی کرد؛ که با توجه به نژاد و هدف پرورش متفاوت است. یکی از اصلی ترین و مهمترین نیاز دام، خوراک میباشد بالغ بر 60 الی 70 درصد هزینه مربوط به پرورش و 40 تا 50 درصد از ارزش ناخالص شیر را به خود اختصاص میدهد. خوراک دام شامل علوفه و کنسانتره میباشد.